Sol Montero: "Op de sociale media van Milei is er altijd sprake van een agressieve dialoog, waarbij symbolisch en discursief geweld een centrale rol spelen."

Hoe politiek vandaag de dag wordt besproken, wat de samenleving mobiliseert, wat burgers interesseert wanneer de traditie van de pers en de publieke ruimte, en zelfs televisie, een steeds kleiner publiek lijkt te interesseren, hoe en van waaruit betekenis vandaag de dag wordt geconstrueerd. Al deze onderwerpen worden behandeld door Conicet-onderzoeker Sol Montero in haar boek "Avatars in Power: Keys to Political Discourse on Networks " (UNSAM Edita), in een poging de huidige stand van zaken in de politiek te begrijpen.

Montero is socioloog en promoveerde in de literatuurwetenschap aan de Universiteit van Buenos Aires (UBA). Haar onderzoek richt zich op de analyse van politiek discours in relatie tot geheugen, politieke identiteiten en de controversiële dimensie van taal. In een interview met Ñ sprak ze over Milei en haar discours, met name op sociale media.

– Er heerst een gevoel dat de onwaarheid van de politiek de enige waarheid lijkt te zijn. Wordt deze conceptualisering versterkt door sociale media?

–Er zijn talloze studies die de verspreiding en versterking van misleidende uitlatingen en nepnieuws op sociale media aantonen en proberen bloot te leggen, gezien hun vermogen om op ongekende wijze boodschappen te verspreiden, zowel misleidend als niet-misleidend. Wat ik wil laten zien – en waar ik in het boek aan werk – is dat dit niet de eerste keer is dat er in de politiek leugens worden verteld .

Politieke leugens bestaan al sinds mensenheugenis; denk maar aan het begrip politieke propaganda, dat altijd al centraal heeft gestaan. Of aan het aantal scènes dat we kennen waarin leugens centraal staan. Maar bovendien past het idee van waarheid niet goed bij politiek , omdat geloven in één waarheid één gedachte impliceert, en dat heeft autoritaire connotaties . Eén waarheid is ook geen democratisch ideaal.

–Wat is er nieuw aan liberalen wat betreft het gebruik van waarheid en leugens in de politiek?

–Ik denk dat libertarisch discours nieuw is omdat het specifieke kenmerken en kwaliteiten heeft die het onderscheidt van traditioneel politiek discours, en een daarvan is de problematische relatie met waarheid. Het benadrukt ook hoe het waarheid, leugens en fictie op gespannen voet plaatst, of hoe het, met name op sociale media, gebruikmaakt van fictieve of verzonnen discoursen uit de verschillende varianten van post-truth, die niet per se onwaar zijn. Een voorbeeld is kopiëren: Milei kopieert Trump op haar sociale media constant, maakt imiterend gebruik, plagieert of brengt hulde (je moet begrijpen wat ze probeert te doen) aan dingen die Trump in de Verenigde Staten doet, wat ze niet probeert te verbergen.

Milei is er niet op uit origineel te zijn of te verhullen dat het een kopie is, maar viert en prijst bijna de kunstmatigheid, alsof hij constant kopieert en het laat zien, of dingen zegt die niet helemaal waar, twijfelachtig of verwarrend zijn, en laat zien dat hij dat doet. Het is alsof er een viering is van kunstmatigheid, van fictie, en alsof hij met dat gebaar bijna de leugenachtige en valse aard van de politiek zelf aan de kaak stelt. Het is alsof hij zegt: "Politiek is een grote leugen, een grote fictie, en wij hebben de eerlijkheid om dat te zeggen." Er is dus sprake van een verschuiving, omdat er een intentie is om de achterkant van de politiek te laten zien.

–Wat onderscheidt een politiek discours van een realityshow, een advertentie, een religieuze preek of een bericht op sociale media?

–Er zijn veel plaatsen waar het libertarische discours ook deze kenmerken van spanning tussen waarheid, of tussen louter informatieve of waarheidsgetrouwe discoursen, en andere varianten blootlegt. Op sociale media gebruikt Milei memes en publiceert hij stukken die met kunstmatige intelligentie zijn gecreëerd. Dit zijn niet geheel informatieve discoursen, zoals je misschien zou denken, zoals het traditionele politieke discours waarbij een plaquette wordt geprojecteerd en wat informatie verschaft of een fragment van een toespraak citeert.

Milei gebruikt sociale media als een volledig heterogene mozaïek, een soort collage waarin ze elementen uit de populaire cultuur, memes, stukjes kunstmatige intelligentie, een grap, een fragment uit de Bijbel, een economisch citaat kan plaatsen, en ze kan dan tegen iemand tweeten. Zo ontstaat een stijl die ik 'digitale barok' noem. Wat betreft de kenmerken van het hedendaagse politieke discours op sociale media in relatie tot het traditionele politieke discours, werk ik in het boek met vijf kenmerken die kenmerkend zijn voor het politieke discours op sociale media. Eén daarvan heeft te maken met het geforceerde gebruik van waarheid, leugens en fictie, maar er zijn er ook andere.

–Wat zijn die vijf eigenschappen?

– Het eerste waar ik in het boek op inga, is de overheersing van de eerste persoon, emoties en het 'ik' in gesprekken. Op sociale media presenteren politici zich alsof ze rechtstreeks met een ander persoon in gesprek zijn, waarbij het 'ik' en emoties centraal staan. En dat is inherent aan sociale media; voorheen spraken politici niet op die manier, maar eerder alsof ze zich tot een groot publiek, een groot collectief, richtten en zelf als vertegenwoordigers optraden. In dit geval presenteren ze zich bijna expliciet als individu.

Het tweede kenmerk heeft te maken met de hypertekstuele kwestie, namelijk het feit dat we constant citeren op sociale media. Politici citeren constant anderen, verbinden en kruisen hun woorden met die van anderen, met teksten die elders zijn geschreven, met andere situaties van uitspraak . Met andere woorden, het zijn zeer polyfone discoursen die voortdurend verwijzen naar andere discoursen, en zo wordt het politieke woord daar geconstrueerd als een woord dat niet volledig autonoom of eigen is, maar eerder in permanente dialoog en contact met andere discoursen.

– Welke andere kenmerken noemt u?

– Laten we eens kijken... De derde heeft te maken met metadiscursiviteit, dat wil zeggen met lexicale productiviteit en de productiviteit die bestaat op sociale media om over woorden te discussiëren, om constant de betekenis van woorden te bespreken, om over woorden te praten. Sociale media zijn daarvoor de meest geschikte plek, om te bespreken of we het over de Falklandeilanden of de Malvinas moeten hebben, of we "cluaca" of "sewer" moeten spellen, en of we met de inclusieve "e" moeten spreken of niet, en of woorden geschikt zijn om de realiteit te beschrijven. Dus, als conversatieforum, maakt sociale media dat mogelijk, en politici herhalen vaak de benoemende kracht van sociale media en hun vermogen om nieuwe realiteiten te benoemen.

En het vierde kenmerk is het narratieve aspect: netwerken stellen ons in staat verhalen te vertellen, verhalen en verhalen op een heel specifieke manier te verbeelden, omdat het niet langer de grote historische verhalen van het traditionele politieke discours zijn, maar veel kortere verhalen, bijvoorbeeld in de stijl van verhalen en storytelling. Met andere woorden, heel korte verhaalcapsules, waarin heel korte, heel kleine verhalen worden verteld.

–Wat ontdekte je vooral toen je onderzoek deed naar Milei's interacties op sociale media?

– In de studies die we hebben uitgevoerd naar Milei's sociale media, worden veel van de kenmerken waaraan ik heb gewerkt met betrekking tot digitaal politiek discours geverifieerd. Zijn socialemediaplatforms zijn allereerst platforms waar een volledig centrale "ik" overheerst, een eerste persoon die volledig centraal staat omdat hij in zijn eigen naam spreekt, als gebruiker en niet als president. Sterker nog, hij presenteert zichzelf niet eens als president op zijn X-account.

Er wordt tegenwoordig veel gesproken over affectieve polarisatie om dit nieuwe fenomeen te verklaren. Polarisatie is niet gebaseerd op ideeën, maar op gevoelens, emoties, de viscerale afwijzing van anderen en het blindelings vasthouden aan een collectief of groep . Sociale media bevorderen dit in die mate dat ze constant zeer bevooroordeelde gemeenschappen creëren. Milei is hier een expert in, net zoals hij deze hele emotionele dimensie kan ontvouwen.

–Welke persoonlijkheid komt naar voren in deze presidentiële functies?

–Op Milei's sociale media zien we dat er geen informatief discours is, noch een discours dat probeert de feiten te verklaren. In plaats daarvan is er altijd een strijdlustig discours waarin symbolisch en discursief geweld centraal staat, dat ongekende niveaus bereikt in termen van intensiteit , omdat het veel gewelddadiger en agressiever is dan bij andere presidenten. Maar ook, wat betreft een kwalitatieve sprong, heeft nog nooit een president allerlei figuren beledigd, niet alleen in de politiek maar ook in de burgermaatschappij, van "ik" naar "jij", oftewel, in de tweede persoon.

– Is dit niet eerder gebeurd? Ik bedoel, spelen met de grenzen van leugens, fictie en waarheid?

– Er is hier iets interessants aan de hand, en dat is dat de doelwitten vaak sectoren en actoren van de burgermaatschappij zijn, iets wat heel opvallend is, zoals een acteur, een journalist, een wetenschapper, een zanger. We vinden ook die hypertekstuele eigenschap waar ik het over had, het idee van netwerken als een mozaïek, als een collage, met een heel specifieke barokke stijl. Barok in een dubbele betekenis: omdat het bont is, omdat het geladen is, het is heterogeen, het kent verschillende genres en stijlen. Maar het is ook barok in de zin van Velázquez, dat wil zeggen, het zet voortdurend de grenzen tussen realiteit, leugens en fictie onder spanning. Hij zegt constant: "Wat je ziet is fictie, dit is kunstmatig, dit zijn allemaal leugens."

In het boek citeer ik ook dat beroemde interview met wetgever Lilia Lemoine, waarin ze zegt: "Ik ben vermomd als vertegenwoordiger." Dat is ook heel barok in de zin dat het de idee van waarheid volledig op scherp stelt en alle vlakken gelijk trekt: die van dromen en die van het wakende leven, die van de realiteit en die van leugens, die van representatie, die van theater en die van de coulissen . Kortom, ik denk dat dit discours ons voortdurend uitdaagt om opnieuw na te denken over wat waarheid is.